Suočavanje sa dijagnozom raka jedno je od najtežih iskustava u životu, ali za mnoge onkološke pacijente, posebno one mlađe, postoji dodatna briga – kako očuvati ili ostvariti roditeljstvo nakon lečenja. Rak i njegove terapije mogu imati značajan uticaj na plodnost, ali zahvaljujući napretku u medicini, postoji niz mogućnosti za one koji žele postati roditelji nakon uspešnog lečenja. Ovaj tekst nudi savete i informacije o opcijama koje su dostupne onkološkim pacijentima u vezi sa očuvanjem plodnosti i ostvarivanjem potomstva.
Kako rak i terapija utiču na plodnost
Terapije koje se koriste u lečenju raka, poput hemoterapije, radioterapije i operacija, mogu ozbiljno uticati na reproduktivnu sposobnost i kod muškaraca i kod žena. Hemoterapija koristi snažne lekove koji uništavaju ćelije raka, ali ti lekovi mogu oštetiti i zdrave ćelije, uključujući spermatozoide i jajne ćelije. Radioterapija, posebno kada se primenjuje na karlicu ili abdomen, može oštetiti reproduktivne organe, dok operacije koje uključuju uklanjanje reproduktivnih organa mogu trajno eliminisati mogućnost prirodnog začeća.
Kod muškaraca, hemoterapija može dovesti do smanjenog broja i kvaliteta spermatozoida, a u nekim slučajevima može izazvati privremenu ili trajnu neplodnost. Kod žena, hemoterapija i radioterapija mogu oštetiti jajne ćelije i izazvati preran ulazak u menopauzu, što značajno smanjuje šanse za trudnoću.
Zato je važno da se pacijenti informišu o mogućnostima očuvanja plodnosti pre početka terapije, kako bi imali veće šanse za roditeljstvo nakon lečenja.
Opcije očuvanja plodnosti pre početka lečenja
Onkološki pacijenti, pre nego što započnu bilo koji oblik terapije, trebalo bi da razgovaraju sa lekarom o opcijama za očuvanje plodnosti. Postoji nekoliko tehnika koje mogu pomoći u očuvanju jajnih ćelija ili spermatozoida, što može biti od suštinske važnosti nakon završetka lečenja.
Za žene, jedna od najčešće korišćenih opcija je zamrzavanje jajnih ćelija. Ovaj postupak omogućava da se jajne ćelije izvade iz jajnika pre nego što terapija počne, a zatim se zamrzavaju i čuvaju za kasniju upotrebu. Druga opcija je zamrzavanje embriona, gde se jajna ćelija oplodi spermatozoidom, a embrion se zamrzava. Ova tehnika je često uspešnija od zamrzavanja samo jajnih ćelija, ali zahteva partnera ili donora.
Kod muškaraca, zamrzavanje spermatozoida je jednostavan i efikasan način za očuvanje plodnosti. Spermatozoidi se uzimaju pre terapije, zamrzavaju i mogu se koristiti u budućnosti za veštačku oplodnju ili in vitro fertilizaciju (IVF).
Ove metode su najefikasnije ako se sprovedu pre početka hemoterapije ili radioterapije, jer terapije mogu oštetiti ili uništiti reproduktivne ćelije.
Alternativne metode za postizanje trudnoće
Nakon uspešnog lečenja raka, pacijenti koji nisu uspeli da sačuvaju jajne ćelije ili spermatozoide, ili čiji reproduktivni organi više ne funkcionišu, i dalje imaju mogućnosti za roditeljstvo. Jedna od najčešćih metoda je in vitro fertilizacija (IVF). Ako su jajne ćelije ili spermatozoidi zamrznuti pre lečenja, mogu se koristiti za oplodnju u laboratoriji, a zatim se embrion implantira u matericu.
U slučajevima kada pacijentkinje nemaju funkcionalne jajne ćelije, mogu se koristiti donorske jajne ćelije. Ova metoda omogućava ženama koje su prošle kroz menopauzu ili čije su jajne ćelije oštećene da postanu trudne koristeći jajne ćelije donorki. Slično tome, muškarci koji nisu uspeli da sačuvaju spermatozoide mogu koristiti donorske spermatozoide za ostvarivanje roditeljstva.
Za žene koje ne mogu da iznesu trudnoću zbog oštećenja materice ili drugih medicinskih razloga, surogat majčinstvo može biti opcija. U ovom slučaju, embrion koji je stvoren iz jajnih ćelija pacijentkinje ili donorke i spermatozoida njenog partnera ili donora implantira se u surogat majku koja nosi trudnoću do kraja.
Emocionalni i psihološki aspekti
Suočavanje sa rakom, posebno kada se radi o mladim ljudima koji žele da postanu roditelji, može izazvati snažne emocionalne i psihološke reakcije. Strah od gubitka plodnosti i nesigurnost u vezi sa budućnošću mogu biti izuzetno stresni. Zbog toga je važno da pacijenti dobiju odgovarajuću psihološku podršku, bilo kroz razgovor sa psihologom, onkološkim timom ili grupama podrške za ljude koji se suočavaju sa sličnim izazovima.
Takođe, podrška partnera i porodice igra ključnu ulogu u ovoj fazi. Otvorena komunikacija sa partnerom o osećanjima, planovima i očekivanjima može pomoći u izgradnji zajedničkog puta ka roditeljstvu nakon lečenja.
Važnost saveta lekara onkologa i multidisciplinarnog pristupa
Jedan od najvažnijih koraka za onkološke pacijente koji planiraju roditeljstvo jeste dobijanje saveta od lekara. Multidisciplinarni pristup koji uključuje onkologa, ginekologa ili urologa, kao i stručnjaka za plodnost, može pomoći pacijentima da donesu informisane odluke o svojoj budućnosti.
Onkolozi u Beogradu mogu dati tačne informacije o mogućim rizicima po plodnost na osnovu vrste raka i terapije, dok stručnjaci za plodnost mogu preporučiti najadekvatnije opcije za očuvanje plodnosti pre i posle lečenja.
Redovni pregledi i praćenje zdravstvenog stanja nakon lečenja su takođe ključni, jer neki pacijenti mogu povratiti plodnost prirodno nakon što terapije prođu, dok drugi možda neće. Pravovremeno savetovanje sa lekarima omogućava pacijentima da preduzmu odgovarajuće korake u skladu sa svojim zdravstvenim stanjem.
Suočavanje sa rakom ne znači kraj nade za roditeljstvo. Zahvaljujući naprednim medicinskim tehnikama, onkološki pacijenti imaju niz opcija za očuvanje plodnosti pre početka terapije, a postoji i nekoliko alternativa za postizanje trudnoće nakon lečenja. Ključ je u pravovremenom planiranju, otvorenoj komunikaciji sa lekarima i dobijanju adekvatne emocionalne podrške. Uprkos svim izazovima, ostvarivanje roditeljstva nakon lečenja raka moguće je i dostupno onima koji se na vreme informišu i preduzmu potrebne korake.
